Bertsolaritza (V). XX. mendean bertsolaritza izandako eraldaketa

XX. mendean zehar, bertsolaritzak eraldaketa progresiboa eta erabatekoa izan du. Nahiz eta izena mantendu, XX. mende hasierako bertsolaritzak mende bukaerakoarekin antz gutxi dauka.

Bertsolaritzaren idatzizko modalitateak, mende hasieran garrantzitsuena, nagusitasuna bat-bateko modalitateari utziko dio. Bertsolaria da, XX. mende bukaeran behintzat, jendearen aurrean bertsoak inprobisatzen dituena.

Bertsolaritzan eman diren aldaketak bultzatu, edo izan diren aro ezberdinak adierazten eta bereizten dituztenak behintzat, Txapelketa Nazionalak izan dira.

OSTATUTIK OHOLTZARA

1935ean, lehen aldiz eta Bertsolari Gudua izenarekin Baskonia osoko bertsolariak bertso txapelketa batean parte hartzeko biltzen dira.

Txapelketa hauek baino lehenago, mitin politikoetan abesten zuen Kepa Enbeita "Urretxindorra"-rena bezalako salbuespenekin, bat-bateko bertsolaritza batez ere umore eta dibertimendu gaietan aritzen zen, eta gai serioagoak eta landuagoak (politika, erlijioa, guda, ohiturak) idatzizko modalitateak garatzen zituen.

Urte hauetatik aurrera Juan Mari Lekuonak Pizkunde Garaia deitutakoa hasiko da. Bat-bateko bertsolaritza nekazal inguruetatik ateratzen hasiko da eta euskal kulturan garrantzia eta protagonismoa hartzen joango da, euskararen defentsa, nazionalismoa... bezalako gaiei helduz.

Noizean behineko Lore-jokoez gain, bat-bateko bertsolaritzaren ohiko adieraztokia sagardotegi, taberna eta ostatuak ziren. Bertsolaria bufoi eskolatu gabea da, jendea dibertitzeko mozkorra. Modu horretan, bere gurasoen ostatuan ezagutu zuen bertsolaritza Basarrik (1913-1999) eta beste askok bezala, bat-bateko arte hura taberna zulotik atera beharra zegoela pentsatu zuen. Berak baino lehen, ordea, Kepa Enbeitak (1878-1942) eta Pello Otañok (1857-1910) duintasun kutsuz zipriztinduko dute bertsoa. Otañoren bertso-idatzien zuzentasuna, egokitasuna eta Enbeitaren plaza-gizon izaera eta gaiari heltzeko dinatasuna bertsolaritza-mota berri baten oinarria izango dira.

Hortaz, errealitatea moldatu nahian, Jose Aristimuño "Aitzol" (1896-1936), Manuel Lekuona (1894-1987), Juan Jose Makazaga (1887-1963), Basarri (1913-1999) eta beste zenbaitek (Euskaltzaleak taldearen sorrera ere kontuan izan behar da) piztutako mugimenduaren lehen fruitua Euskal Herriko Bertsolari Txapelketaren lehen edizioa izan zen. Bertsolaritzaren "profesionalizazioaren" lehen urratsa zen, bertsoa tabernatik kalera, plazara, frontoira, antzokira, zinema eta elizara ateratzeko.

XX. mendera arteko bertsolari gogoangarriak

Gehienak XIX. mendean aritu ziren bertsotan, baina  batzuek XX. mendeko hasierako hamarkadetan ere kantatu  zuten

BERTSOLARIA	Jaiotze-data	Heriotze-data	Bizi-iraupena	Nongoa
Pernando Amezketarra Fernando Bengoetxea Altuna	1764/10/10	1823/07/09	59 urte	Amezketa
Zabala Juan Ignacio Zabala				Amezketa
Txabalategi José Joakin Erroizena	1774/03/05 1769/03/02			Hernani
Pastor Izuela Agustín Arruti Larragoien	1780	1837	57 urte	Aia
Etxahun Piarres Topet Etxahun	1786/07/20	1862/01/07	77 urte	Barkoxe (Zuberoa)
Bordel Jean Etxamendi Larralde	1792/01/07	1879/05/30	87 urte	Luzaide
Olloki Manuel Martin Sagardia	1798	1879	81 urte	Usurbil
Oxalde Joannes Etchechuty	1814/09/29	1897/12/13	83 urte	Bidarrai (Lapurdi)
Iparagirre Jose María Iparagirre Balerdi	1820/08/12	1881/04/06	60 urte	Urretxu
Ardotx José Antonio Bengoetxea	1826	1878	52 urte	Ugaldetxo (Gipuzkoa)
Larraburu Migel Antonio Otamendi	1829	1876	43 urte	Ugaldetxo (Gipuzkoa)
Udarregi Juan Jose Alkain Iruretagoiena	1829/10/01	1895/10/02	66 urte	Aia
Bilintx Indalezio Bizkarrondo Ureña	1831/04/30	1876/07/22	45 urte	Donostia
Patxi Bakallo Juan  Frantzisko Belauzaran	1832	1898	76 urte	Errenteria
Xenpelar Juan Frantzisko Petriarena B.	1835/01/13	1869/12/08	34 urte	Errenteria
Pello Errota Pedro Jose Elizegi Maiz	1840/12/23	1919/02/03	78 urte	Asteasu
Elkoro Leon Elkoro Alegria	1843/02/20	1919/03/05	76 urte	Otxandio
Leunda Manuel Antonio Leunda Arruti	1846/09/30	1940/08/05	93 urte	Zarautz
Pello Otaño Pello Mari Otaño Barriola	1857/01/26	1910	53 urte	Zizurkil
Txirrita Jose Manuel Lujanbio	1860/08/14	1936/06/03	76 urte	Hernani

Informazio iturriak:
- https://blogak.eus/

- http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/

- https://bdb.bertsozale.eus/