Karrantzako zuhaitzak ikasten: Pagoa (6)

Izen zientifikoa (latinez): Fagus sylvatica

Euskaraz: Pagoa

Gazteleraz: Haya

Ingelesez: Beech tree

Familia: Fagazeoak

   Udazkenaren edertasuna La Calerako pagadian   

"Haziaren ernaroa
lur onean oparoa,
Euskal Herriko gure basoan
beti emankor pagoa"

   BEREIZKUNTZA ETA EZAUGARRIAK:   

* Baso hostogalkorrik ederrenak osatzen dituen zuhaitz ederra da.

* Zuhaitz gorpuztsua, altueran 30 m edo gehiagokoa.

* Adaburu biribildukoa.

* Adarrak etzanda hazten dira eta gorantz okertzen dira modu berezian; ugariak dira eta itzal handia ematen duen hostajez jantzita.

* Azal leuna, kolore hauskara edo zuriskoa, begi arre-gorriskekin.

* Hostoak, 5-9 cm bitartekoak, eliptikoak, luzangak eta puntan amaitzen dira; berriak direnean kolore berde argia dute, baina urtaroak aurrera egin ahala ilundu eta distiratsu bihurtzen dira, harik eta uda amaierako kolore berde bizi eta iluna hartu arte. Egun askorik irauten ez duen ikuskizun oso polita da pagadiaren udazkena.

*  Fruituak, pagatxak, binaka sortutako hur txiki (10-15 mm luze) eta ebakidura triangeluarrekoak dira, zurezko karlo baten gordeta, 4 ikuskutan irekitzen dena. Pagatxak jangarriak dira baina tanino kopuru handikoak eta mingotsak (pago arruntaren pagatxak ez dira mingotsak). Urtxintxek eta beste karraskari batzuek guztiz atsegin dituzte fruituak, baita txoriek ere.

* Udaberrian loratzen da eta pagatxak udazken hasieran heltzen dira.

   Pago hostoen alfonbra La Calera del Pradoko pagadian   

   ERABILERA:   

*  Egurra, zuria edo marroi argia izaten da, gogorra eta testura fin uniformekoa, ebanisterian eta zurgintzan oso estimatua. Antzina- antzinatik merkatuko zurik garrantzitsuenetarikoa izan da, eta gaur egun ere bada.

*  Egurra nahiko gogorra, sendoa eta lantzeko erraza denez, asko erabiltzen da altzariak egiteko, batik bat aulkiak, heldulekuak zein lurzoruak,

* Halaber, egur-ikatza egiteko lehengai nagusietarikoa izan da, eta etxeetan erabiltzeko erregaia ere bai. Oraindik ere ikus daitezke gure mendietan pago lepatuen formazioak, garai bateko ikazgintzaren lekuko.

* Zuhaitz apaingarri gisa ere kultibatzen da, batez ere fagus atropunicea, hostoak kolore purpura bizikoak dituena.

  Alenek "la cueva del zorro" esaten zion Ilso de Estacaseko pago honi  

   HABITATA eta HEDAPENA:   

* Pagoaren basoetan (pagadiak) hainbeste nagusitzen bera, ezen masa ia espezie bakarrekoak eratzen bait ditu.

* Europako erdialde eta mendebaldean bizi da, klima samur eta hezeko eskualdeetan, udako lehorterik eta izozte berantiarririk gabekoetan.

* Euskal Herrian, gaur egun, oraindik ere, sail dezenteak estaltzen ditu. Pagadiak dira zuhaitz hauen basoak. Euskal Herrian, pagadirik zabalena Iratiko oihana da.

*  Pagoa Bizkaiko zuhaitz naturalen arteko espezie garrantzitsuenetarikoa da. Nagusia da 600 m-tik gorako zonetan, eta alde horietan baso natural ia guztiak pagadiak dira.

* Karrantzan La Calera del Prado gainean dagoen pagadia oso ezaguna da. 2012 ikasturtean lehen hezkuntzakoak bertara joan ginen udazkeneko irteeran. Lanzas Agudasetik Baljerrira igotzeko alderdietan ere pagadi ikusgarria ikus daiteke.

  Baljerrian  

* Pagoak izendatzeko euskara baturako onartu ez diren euskalki edo hizkera batzuetan erabilitako beste hitz batzuk: bago, fago.

* XIX. mende hasierara arte, baso asko kontserbatu ziren; hala ere, kostu handiko gerren, burdinoletako suteen eta mozketei buruzko legeen aldaketen eraginez, Bizkaiko zuhaitz-azalera hondaturik gelditu zen, eta pagoak ia-ia desagertu egin ziren. Hala eta guztiz ere, suspertze-politika baten bitartez, erakundeek lurrak suspertu dituzte, pagoak babesteko eta galtzeko. 

                                                                                                             
    Pandoko pago baten hostoak azaro erdian   
                                            

  Ereinketa:  

Sar ezazu pagatxa 4-5 cmko sakoneran, horizontalki lurrontzi handi batean. Lurrez estali eta ureztatu. Gogoratu, pagadietako lurra erabiltzea garrantzitsua dela.

  Landaketa:  

Neguan egin behar da, hilabete aproposenak urtarrila eta otsaila direlarik. 500 metrotik gorako altueran. Burutzerakoan, sustrai osoak ateratzen saia zaitez, eta landatu ondoren, ureztatu. Hazkunde maila 15-20 cm urtean izaten dira. 

  Pago gaztea Liendoko Arboretoan  

KONDAIRA BAT

Behinola, Jentilak Perutxuren etxekoei artaldea lapurtu zien. Pobre bizi ziren eta azkenean Perutxu ausartu egin sen eta Jentilarengana joan Gorbeialdeko Itxinan dagoen Supelegorreko kobazulora. Bazekien Jentila indartsua eta gaiztoa zena baina era berean buru gutxikoa.

Zerbait asmatu behar zuen eta badiotso Jentilari:

_ Nik baietz irabazi edozein norgehiagokan.

_ Ezetz irabazi pagoak ipurti ipurditik ateratzen -erantzun zion Jentilak.

_ Bale, bihar goizeko egunsentian Pagomakurreko pagadian -erantzun zion Perutxuk.

Heldu zen ordua eta Jentilak hartu besartean eta banan-banan ateratzen zituen pagoak sustrai eta guzti porruak balira bezala. Perutxuk fetxoria hori ikustean, hartu besapean soka bat eta pago gaineetara igotzen hasi zen. Jentilak ezin zuen ezer ulertu eta badiotso harriturik:

_ Zertan zabiltza?

_ Zertan ibiliko naiz, ba, zu bezala banan-banan barik, pago guztiak sokaz lotu eta denak batera atera behar ditut.

_ Ez, mutil, ez ezazu egin holakorik, pagorik gabe ezin bizi izango nintzateke eta nire abereak ezkur faltan gauzeztandu egingo lirateke.

_ Horrela nahi baduzu itzuli egin behar didazu gurin lapurtutako artaldea, bestela badakizu!

Eta Jentilak itzuli egin behar izan zion Perutxuri artaldea eta poz-pozik joan zen bere baserrira Jentila aho zabalik utzita.