Erreka Mari, Euskal Herriko azken lamina

Orain dela gutxi, Eskola Agenda 21 Proiektuari esker, eta AZTERKOSTA Programaren barruan, Karrantzako Kontxa herri ikastetxeko haur hezkuntzako 3, 4 eta 5 urteko eta lehen hezkuntzako 1go zikloko umeek txotxongiloen ekitaldia ikusi zuten, Rosak eskainitakoa.  Izugarri gustatu zitzaien eta aurrez  gelan landutako ipuina zenez primeran jarri zioten kontakizunari. Hona hemen Erreka Mariren ipuin ederra:

Baina irakurketa praktikatzeko, agian nahiago izango duzue Erreka Mariren ipuina irakurtzea, ezta?

     ERREKA MARI,      
     EUSKAL HERRIKO AZKEN LAMINA     

        Ba ote liteke Euskal Herrian oraindik laminak bizi izatea? Ba ote liteke bazterren batean, zarata eta ezinulertuaren zikinetatik urrun laminaren bat egotea? Nekez. Hainbeste zikinkeria, inbidia eta marmarrekin izkutatuz joan ziren laminak. Baina ez larritu, bat gelditzen zaigu eta haren historia kontatzera etorri gara gaur. Hona ba hemen Erreka Mariren historia, Erreka Mari, Euskal Herriko azken lamina.

        Honela hasten da gure obra, gure ipuina eta gure errepertorioko ipuinik gogozkoenetako bat. Erreka Mariren historia. Erreka Mariren historia sotila da, sentimental samarra, gazi-gezatxoa, bukaera ez du oso zoriontsua baina ezta tristea ere, bizitza bezain itxaropentsua bait da.

        ...«Horregatik lagunok, mendira joaten bazarete, eta errekatxo txuri-orlegi bat aurkitzen baduzue, zaindu, beharbada, beharbada hortxe bizi-da Erreka Mari. Erreka Mari. Euskal Herriko azken lamina»

        Ipuinean zehar erabiltzen ditugun koloreak urdinak, berdeak, zuriak... dira urdin-berdeak dira Erreka Mari bizi den errekako urak, zuriak dira Martinen ardiak, urdina, zuria eta berdea da Erreka Mariren ilea, eta berdea da, era berean, itxaropenezko abestia balitz bezala, gure laminari bizia kentzeko asmoz Martinen auzoko emakumeek botatako zikinkeriaren artetik bidea urratzen duen errekatxoa, ipuinaren bukaeran.

Egilea: Enkarni Génua.

1978.ean estreinaturiko obra.

BANAKETA:

        ERREKA MARI 

        MARTIN 

        ARDIAK 

        AGUSTINA 

        KATTALIN

(Musika)

        Kaixo lagunok!

        Orain dela urte asko eta asko, hainbeste eta hainbeste noiz izan zen jakitea ere oso zaila da, Euskal Herrian laminak bizi omen ziren...

        Erreketan bizi omen ziren, eta gauean ilargiaren argitan bere urrezko orraziarekin ileak orrazten zituzten bitartean, kantatu egiten omen zuten.

        Oso politak omen ziren, bainan ez zu bezalakoak Edurne, ez zu bezain politak ere Ainhoa... Ez dakit nola esan!... Desberdinak ziren!... Oinak ere, ez zituzten guk bezalakoak... Herriko jendeak esaten zuten bezala, «ez ziren gure modukoak»...!

        Eta noski!... Hori nolabait ordaindu egin behar da!... Eta pixkanaka, pixkanaka laminak, hainbeste zikinkeria, inbidia, eta marmarrekin ezkutatu egin ziren...

        Bainan ez larritu!... Denak ez!... Bat gelditzen zaigu eta bere historia kontatzera gatoz...

        Hona hemen ba, Erreka Mariren historia. Erreka Mari, Euskal Herriko azken lamina!...

(MUSIKA)

        Hasi baino lehen ipuin honetako personaiak aurkeztuko dizkizuet. Lehendabizi, Martin; Martin artzaina da ta egunero bere ardiekin mendira joaten da. (ARDIAREN HOTSA, TXINTXARRIAK ETA ABAR...).

MARTIN: Fiuuuuuu!... Benga!... hi txuri... Azkar!...

ENKARNI: Martinen herrian jende asko bizi da, noski!... Baina batez ere, bere bizilagunak ezagutuko dituzue: Agustina eta Kattalin.

(BIZILAGUNAREN HOTSA...)

        Nahiko berritsuak dira eta pixka bat... Tira, tira, laster konturatuko zarete...

        Eta azkenean, Erreka Mari... (ERREKA MARIREN KANTA) Erreka Mari errekan dago... abesten. (ERREKA MARIREN KANTA)

        Eta zuek ere bai lagunok... Bai, bai, zuek ere parte hartuko duzue ipuin honetan... Prest al zaudete?...

        Aurrera ba! (ARDI HOTSA)

MARTIN: Bengaaaa!!! Fiuuuu!!!! Azkar!... Beltzaaaa! Txuri!! Honera... Honera!!! Abiatu gara!... Ez pentsa ez, lan hau nekagarria ez denik!... Ufff!... Eta orain, zuek larratzera eta nik... bitartean kuluxka bat egingo dut!! Ahhh!... Lasaitasun honekin bai ederki egingo dudala lo!

(ERREKA MARIREN KANTA)

MARTIN: Kontxo!... Zer edo zer entzun dudala esango nuke!... Edo beharbada ametsetan ote nintzen?... Dena dela, hemen inor ez dabil... Ardiak besterik ez... Tira, tira, tira...

(ERREKA MARIREN KANTA)

MARTIN: Orain bai, orain bai, orain ziur nago norbaitek abestu duela... Ez zarete zuek izango ezta?... Unnnnnnnn

(ERREKA MARIREN KANTA)

MARTIN: (Haserre) Nahikoa da!... Edo ni txoratuta nago edo zer edo zer arraroa gertatzen da hemen!... Ba al dakizue gauza bat? Logureak alde egin dit. Ohiartzunarekin jolastuko dut ez aspertzeko!... Mendi hauen artean ohiartzuna oso ozen entzuten da!... Aproba egingo dut!... Ikusiko duzue!... Egun ooonnnnn!

ERREKA MARI: Berdin... din... din... dinnnn!

MARTIN: Arraioa!... Gaur ohiartzuna ere arraroa dago!... Egun onnnnn!

ERREKA MARI: Berdin!... din... din... din...

MARTIN: Hau duk hau!... Txotxolooooo!

ERREKA MARI: Zu ere bai, zu ere bai, zu ere bai...!!!!

MARTIN: Uuummmmmm, ez dakit, ez dakit... Uste dut, neri adarra jotzeko gogo haundia duela norbaitek. Eta gainera, zuek neska mutilak zerbait badakizuela susmatzen ari naiz... Ez al da hala? Badaezpada ere azkeneko proba egingo dut...!!

        Ni Martin naizzzzz!!!!!

ERREKA MARI: Ni Erreka Mari, Mari, Mari...

MARTIN: (Harriturik) Ai ba... ni, ni... nik ez dakit... ba, ba ba baina.... zu... zu beno nahaii dut esan... Kontxo! nor zara zu!... nola duzu izena?... non bizi zara?

ERREKA MARI: Erreka Mari da nire izena

                Txuri ta orlegi maite ditut

                Libre ta pozik bizi naiz

                Errekan aurkituko nauzu

                Errekan aurkituko nauzu.

MARTIN:                 Erreka Mari da zure izena

                Txuri ta orlegi maite dituzu

                Libre ta pozik bizi zara

                Errekan aurkituko zaitut

                Errekan aurkituko zaitut.

ERREKA ta MARTIN: (Elkar abesten dute)

(ARGIA AUZOKO EMAKUMEETARA)

KATTALIN: Beste kontu bat Agustina!... Konturatu al zara zeinen pozik dabilen egun hauetan gure Martin?...

AGUSTINA: Noski baietz! —Egunero ari da abesten. Eta beti kanta berdina dela esango nuke.

KATTALIN: Bai horixe! Erreka Mari da bere izena...

AGUSTINA: Niretzat, neska batekin dabilela!...

KATTALIN: Herrikoa ez!... Ni hor zehar ibili naiz galdezka, eta horretan ziur nago... Herrikoa ez da!...

AGUSTINA: Begira zeinen fanfarroia!... Herrian hainbeste neska polit eduki, eta beste herri batera joan andregaiaren bila...

KATTALIN: Bai horixe!... Non aurkituko ote ditu gu bezalako neska ponpoxak! Ba al dakizu gauza bat?... Ni enteratuko naiz norekin dabilen. Bihar azokan galdetuko dut...

(MUSIKA)

MARTIN: Erreka Mari!

ERREKA MARI: Martin!

MARTIN: Egun onnn!

ERREKA MARI: Berdin, din, din!

MARTIN: (Sartuz) Ez dakizu Erreka Mari, nire atxeko bizilagunak, berritsu horiek, zeinen intrigatuta dauden!... Neska polit batekin nabilen susmotan daude, eta nor den, nola duen izena eta abar jakin nahi dute... Zer parregura...

ERREKA MARI: Ai, Martin!... Mesedez!... Ez esan nerekin zabiltzala... mesedez...

MARTIN: Baina, zergatik?

ERREKA MARI: Ez dakit!... Baina ez esan... seguro aski ez zaie gustatuko. Ni ez naiz haien modukoa... Ni ez naiz zure modukoa... Ni...

MARTIN: Eta zer?...

ERREKA MARI: Asko! Behar bada ez dizute utziko etortzen...

MARTIN: Ba... Alde egingo dut...

ERREKA MARI: Edo agian, nerekin haserretuko dira eta txarkeriaren bat egingo didate.

MARTIN: Ez dira ausartuko!...

ERREKA MARI: Bada ezpada ere... nik ez dut nahi jakin dezaten... Ez dut nahi. Martin, ez esan mesedez, ez esan!

MARTIN: Ez dut esango.

ERREKA MARI: Ez esan, ez esan, ez esan...

(MUSIKA)

(ARGIA AGUSTINA ETA KATTALINAREN ETXEARI)

KATTALIN: Badakit!...

AGUSTINA: Zer?...

KATTALIN: Zer izango da ba neska?... Martinen kontua! Badakik norekin dabilen!!!

AGUSTINA: Esan, esan...

KATTALIN: Ez, ez, ez zeuk asmatu behar duzu!

AGUSTINA: Ia ba... ia ba... Maite Iturribidekoarekin...

KATTALIN: Ez, ez... Hotz, hotz...

AGUSTINA: Mirenekin... Arotzenekoarekin!...

KATTALIN: (Parrez) Hotz, hotz...

AGUSTINA: Miren Estherrekin...

KATTALIN: Ez, ez, ez, bla, bla, bla, bla, bla, bla...

        Ematen?

AGUSTINA: Bai neska bai...

KATTALIN: Eser zaitez... Ba al dakizu norekin dabilen Martin gure bizilaguna? Lamina batekin!

AGUSTINA: Lamina batekin?... .

KATTALIN: Bai, lamina batekin!

AGUSTINA: Lamina batekin!... Aitaren eta semearen eta Espirituaren... Jesus, Maria eta Joxe... Ene, ene, ene, lamina batekin... zerbitzuk ikusteko jaio garen... Lamina batekin... Aitaren eta semearen eta... Laminak ez dira gure modukoak... Santa Agustina, ora pro nobis... Santa Joakina, ora pro nobis... Ene, ene, ikusteko guztiak ez ditugu ikusi!

KATTALIN: Errekan ibiltzen dira, lotsagabe horiek...

AGUSTINA: Ene, ene, ene...

KATTALIN: Ez dira gure modukoak!...

AGUSTINA: Hori, hori... ez dira gure modukoak.

KATTALIN eta AGUSTINA: Bla, bla, bla, bla, bla, bla...

KATTALIN: Agus... Zerbait egin behar dugu... Nahi ta nahi ez!... Jaungoikoaren edo deabruaren laguntzarekin, lamina hori geure herritik kanpora bialdu behar dugu!...

AGUSTINA: Oso ondo hitzegin duzu Kattalinita... Baina deabruaren laguntza beharrik ez dugu izango... Herriko haurrek lagunduko digute eta.

KATTALIN: Egia!... Aizue, haur mukixuok!... Zuek lagunduko diguzue lamina herritik kanpora bialtzen... Bai ala ez? Nola ezetz. Bai?... Bai eta bai.

Zaplasteko bana emango dizuet!...

Lagunduko diguzue nahi ta nahiez! Bai... Bai... Lotsagabeak!

AGUSTINA: Lasaitu zaitez Kattalin!... Gaurko umeekin taktika berriak erabili behar dira!... Psikologia asko!... Ikusi ta ikasi nola nirekin ados jarriko diren!... Aizue, neska-mutil maite-maiteok, ez al da egia zuen lagun Agustinitari lagunduko diozuela?... Ni zuen laguna haundia naiz!... Baietz lagundu. Bai? bai? Kutxikutxi, bai, bai? Lamina herritik kanpora bialtzen laguntzen badidazue... musu haundi bana emango dizuet! Bai!...

KATTALIN: Ehem, ehem... bai ikusten dut arrakasta haundia izan duzula. Eta zuek haur mukixuok jakin behar duzue, onen nahiz txarrean lagunduko diguzuela!... Bai.

AGUSTINA eta KATTALIN: Bla, bla, bla, bla, bla, bla, bla, bla...

ERREKA MARI: Ez dakit nola esan, baina bizilagunen kontuak esan dizkidanez geroztik, ez nago lasai... Ez ditut ezagutzen baina nire lagunak ez direla izango susmotan nago... Bildurrez nago. Hemen bakar bakarrik, lagunik gabe... batez ere orraziarengatik dut beldurra. Nire urrezko orrazia, zerbait gertatzen bazaio... galdu, edo norbaitek kendu... izugarria izango litzateke. Gu laminok, orrazirik gabe ezin gara bizi. Gizonarentzat arnasa bezain inportantea da guretzat orrazia... Badakizue zer egingo dudan?... Izkutatu ondo!... Hemen harri baten azpian... Ez hemen ez... harria oso txikia da... Hemen obeto... ez, ez... Edo hemen, ...Edo hor? Ez, errekan izkutatuko dut. Oso ondo!

        Norbait dator... errekan sartuko naiz...! (ERREKAN IZKUTATZEN DA)

KATTALIN: Atoz, atoz!

AGUSTINA: Kattalin, Ondo dakizu ordu honetan etxetik kanpora ibiltzea ez dudala batere atsegin!... Mendira etorri hain berandu...

KATTALIN: Ixilik eta jarraitu!

AGUSTINA: Ez dira orduak gu bezalako neska txintxoak mendian zehar ibiltzen egotekoak.

KATTALIN: Ixilik egon zaitez!

AGUSTINA: Behintzat goazen atsedenaldi txiki bat hartzera, eta bide batez berriz esan zaidazu zertarako eta zergatik etorri garen hona... Egia esan lehen ez dizut ondo ulertu!...

KATTALIN: Jope, neska!... Bai motza zarela!... Hamaika aldiz esplikatu dizut baina alperrik... Berriz ere esango dizut, bainan ondo entzun azkeneko aldiz dela... Zer nahi dugun garbi dago, ezta? Herritik kanpora lamina hori bialdu!

AGUSTINA: Hori bai, baina!...

KATTALIN: Ixo!... Jakin behar duzu laminentzat orrazia mundu honetako gauzarik inportanteena dela!... Bere orrazia galtzen badu... Zas!... Agur lamina. Eta hori egin behar dugu gau honetan. Bere orrazia ostu... Bere orrazia kendu. Bere orrazia lapurtu... Orain ulertu al duzu? Bai? Pozten naiz. Eta orain guapita berriketa alde batera utzi eta lan egitera. Bere orrazi hemen, harri baten azpian izkutatzen duela esan didate.

AGUSTINA: Baina Kattalin, hori oso zaila da!... Ikusi al duzu zenbat harri dauden hemen!... Zuk esaten duzu hemen harri baten azpian egongo dela... baina...

KATTALIN: Ba harri guztiak jasoko ditugu eta... Edo itxaron, askoz hobeto. Neska mutil hauei galdetuko diegu... Eh! eh! Neskamutilok. Lamina bere orrazia harri baten azpian izkutatu du ez da?... Bainan zein harriren azpian dago?... Hemen?... Hor?... Galdezka ari naiz zein harriren azpian dagoen orrazia! Galdezka ari naizela zein...

AGUSTINA: Hola ez, Katti... Hola ez... Ikusi ta ikasi. Neska-mutil maite maiteok... Niri esango didazuela ez da... Neri bai... Zuek badakizue Agustinita zuen lagun haundia dela. Zuek esango didazue...

KATTALIN: Benga, benga, txorakeriak utzi eta lan egitera... Gu bakar bakarrik konponduko gara..

        Baina Agustina... Ikusten al duzu zer ari zaren egiten... Harriak aide batetik kendu eta beste aldean jarri, eta berriz hasi...

        Bla, bla, bla, bla, bla, bla...

MARTIN: Erreka Mariiiiiii!

AGUSTINA: Kattalin... Norbait dator.

MARTIN: Erreka Mariiiii!!!!!!

KATTALIN: Ai ba!... Martin dator... Goazen arin Agus...

MARTIN: Baina... zer ari zarete egiten hemen?

KATTALIN: Ba... gu..., ba ni, ba gu... Zuk dakizun bezela... ba gero...

MARTIN: Goizeko seirak dira... Eta zuek hemen!

KATTALIN: Goizeko seirak?... Arin, Agus...

(JOATEN DIRA)

MARTIN: Erreka Mariiiii!!!!!!

ERREKA MARI: Martin. Joan al dira...? Ez dakizu nolako beldurra pasatu dudan!

MARTIN: Zer gertatu da ba?

ERREKA MARI: Zure bizilagunak hona etorri dira niri orrazia kentzeko asmoz. Baina, begira... Hemen dago. Oso pozik nago, eta ez horregatik bakarrik. Konturatu naiz lagun pila bat dudala. Neska-mutil hauek lagundu didate.

(BIZILAGUNAREN ETXEAN ARGIA)

KATTALIN: Gaurtik ez da pasatuko!...

AGUSTINA: Bai, gauza bera esan zenidan atzo, eta herenegun... Aste guzian gaiztakeriak egiten ari gara eta...

KATTALIN: Gaur izango dela eguna esan dizut!...

AGUSTINA: Esan ba, zer egingo dugun gaur!... Baina egia esan gaur izango da azkeneko eguna laguntzen dizudala!... Utz dezagun bakean lamina hori eta... !

KATTALIN: Ezta pentsatu ere!...Nire plana kontatuko dizut! ... bla, bla, bla, eta gaur gabean bere erreka zikinduko dugu!...

AGUSTINA: Erreka bat zikindu!... Jope, oso zaila da hori!...

KATTALIN: Ez pentsa. Zuk gaur gauean zikinkeria guztiak ekarri, sardina lata hutsak, papera, plastikozko boteilak, zakarrak, papera, kartoiak, zakarrak, 

        paperak, zakarrak, boteilak, kartoiak... 

        paperak, zakarrak, boteilak, kartoiak... 

        paperak, zakarrak, boteilak, kartoiak...

(Gaua da. Errekara etorri eta zikinkeri guztia botatzen hasten dira, barrezka eta oihuka. )

(Erreka Marik alde egiten du eta haren ile-zati bat mendian, goian, agertzen da. Eguna argitzen hasten da eta barrutik Martinen ahotsa entzuten da Erreka Mariri deika.)

MARTIN: Erreka Mari!!! (ISILTASUNA)

(Martin, errekara iristean, txunditurik gelditzen da erreka nola dagoen eta Erreka Mari falta dela ikustean. Etsita berriz deika hasten da. Orduan, mendi gainean, urrunean, lehen ez zegoen errekatxo bat sortzen ari dela ohartzen da. Martinek, itxaropenez beterik, esaten du:)

MARTIN: Egun on!

(Eta orain bai, ez dakigu nork, errekak, oihartzunak ala Erreka Marik erantzuten ote dion.)

        BERDIN, din, din, din, din.

(Musika eta menditik xirgola parrastada bat jaisten da.)