Karrantzako zuhaitzak ikasten: Hurritza (4)

Izen zientifikoa (latinez): Corylus avellana

Euskaraz: Hurritza

Gazteleraz: Avellano

Ingelesez: Hazel

Familia: fagazeoak

  Hurritzaren ohiko enborra, Montañan aldean  

   BEREIZKUNTZA ETA EZAUGARRIAK:   

*  8-10 metroraino iristen den zuhaiska dugu hurritza, orokorrean oinetik adarkatzen dena, baina inoiz enbor argi bat azaltzen duena. 

*  Adaburua zabala du.

*  Azala, ia leuna dena, kolore arre-gorriska azaltzen du ale gazteetan, urteen poderioz azala zartatuz doa eta kolore grisagoa hartzen du.

*  Hostoerorkorreko zuhaiskak ditugu. Hostoak handiak dira, bihotz-formakoak izaten dituzte, ertzak oso zarratuak, adarraren zehar txandakatuak,  puntatxo batekin. Kolore berdekoak, intentsitate handiagokoak goikaldetik. Hosto gazteak iletsuak izan ohi dira bi aldeetatik. 

*  Loraketa negu bete-betean ateratzen zaizkio, urtarrila eta apirila bitarte.

*  Fruitua  hurra bezala ezagutzen da, banaka eedo gehienez lauko taldetan hazi daitezke  eta abuztutik urria bitarte heltzen da. Forma globoso edo oboideduna eta kolore arrekoa.  Azpikaldetik forma hortzduneko inbolukru hostokara batek estaltzen du.

*  Hurritzen fruituak haritzen antzekoak dira eta pago, gaztainondo, arte, e.a. bezalako fagazeoen ezugarri berdinak dituzte; estaldura gogor bat dute eta jangarria dena bere barruan. Azal horrek negu luzeak irauteko aukera ematen die. Urte batzuetan lurperatuta edo erdilurperatuta egoteko aukera die kondizio onak aurkitu arte. Gainera beren forma borobilak biraka erraztasunez joateko aukera ematen die, erreka, hesi, ibarbide, e.a. bezalako barrera natural edo artifizialetarino iritsi arte... leku hauetan aurkitzen ditugu. 

 Udazkenen bete-betean hostoak eta fruituak batera Pandoko elizaren ondoko hurritz honetan  

   ERABILERA:   

* Gizakiok hurrak eskuratzen ditugu.

*  Hurra, dituen olio kopuruagatik, balio nutritibo altuko fruitu lehorra da. Gordinik edo txigortuta jan daiteke, eta oso erabilia da gozogintzan. Kimu gazteak, bere malgutasunari esker, oso erabiliak izan dira otar eta saskigintzan. Azala lehorgarria da eta hosto eta adasken propietatean ona dira zirkulazio egokiago batentzat. 

*  Ez dugu ahaztu behar betidanik euskaldunok hurritz-makilak erabili izan ditugula mendian ibiltzeko. Esaten dute San Juan gauan moztutako adarrak uretan jartzen baldin badira, makilik sendoenak izaten direla. Igerleek maiz erabiltzen zuten makila da, gehienbat urbilatzaileek.

*  Egur gogorra dute, tailatzeko eta zurgindegietan oso estimatua da.

*  Euskal herrian ugari izaten dira batez ere larre-toki ertzetan. Etxaldeak banatzeko erabiltzen dira non benetako hesi naturalak sortzen dituzte beren fruitu jangarriak aprobetxatzen ditugun bitartean. 

   HABITATA eta HEDAPENA:  

*  Klima epeletako landarea da, nahiz eta bere banaketa oso zabala den mundu zaharrean. Ingurune hezeak, fresko eta ospelak atsegin dituen espeziea da. Apur bat azidoak diren lurzoruak ditu gustuko, kararri-buztin-silizeoko sustratuak alegia. Oso sentikorra da lehorteei, batik bat lurzoruak eusten ez badio hezetasunari.

*  Hurritzek hosto erorkor handiak dituztenez gero kondizio freskoak eta hezeak behar izaten dituzte; aunitz aurkitzen dira Euskal Herri osoan harizti, pagadi edo toki hezeak dauden alderdi guztietan..

* Batik bat Europa eta Asia ekialdean banatuta dagoen zuhaiska dugu hurritza. Hostozabalen oihanpeetako osagai garrantzitsua da, bertan gune heze eta itzaltsuak bilatzen dituztelarik. Mesolitiko eta Neolitikoko fosilak aztertuz badirudi gizakiaren neguko dietaren osagarri garrantzitsu zirela. Euskal Herrian banaketa zabala du ipar isurialdean, hegaoldekoan berriz, urriagoa da eta ibai ertz eta amildegietan babesten da Ebro haranean guztiz desagertzen den arte.

  Ordunteko ibilbidea egin genuenean ikasle batzuek hurritz makilak eramaten zituzten