Euskal Herriko hegaztiak - I

Garrulus Glandarius / Eskinosoa / Arrendajo

Eskinosoa, basoetako salataria

1996/09/01 Elosegi Irurtia, Migel M. ITURRIA: ELHUYAR ALDIZKARIA

Gure inguruko faunari buruz ikasi nahi izatekotan, gida-liburu, entziklopedia eta antzeko iturriak aztertzeaz gain, aberasgarria izaten da animaliekin hurbileko harremana duten pertsonekin hitz egitea. Jende honek, ez du normalki adierazpen ponposo eta biribilik emateko ohiturarik izaten, baina beste ikuspegi batetik eta xarma bereziz azal diezaguke ezagutzen duena.

Hona hemen adibide gisa, kontu-kontari genbiltzalarik herriko ehiztari batek behin bota zidana: Mikak eta beleak bihotzez gorrotatzen zituela aitortu ondoren, korbidoak (“belearen familiako guztiak” haren hitzetan) “gaizki abesten duten hegazti azkar eta beltzak” direla esan zidan. Hark esandakoaz pentsatzen jarri izan naiz geroztik eta gorrotoarena alde batera utziz gero, definizioa egokia izan daitekeela iruditzen zait. Ikus dezagun bada, familia berberekoa den eskinosoak gure lagunaren definizioa betetzen ote duen.

Has gaitezen azkarra den ala ez ikusten. Eskinosoa zalantzarik gabe, animalia azkarra dugu, gainontzeko korbido guztiak bezala. Izenak adierazten duenez hegazti iheskorra da eta bere inguruan gertatzen den guztiaz jabetzen da. Inor somatu orduko gainera, zalapartaka ezkutatzen da basoaren ilunpean eta era horretan taldekide guztiak arriskuaren jakinaren gainean jartzen ditu. Nahiz eta soinurik atera gabe ibili, eskinosoak beti erne, berehala salatuko gaitu garrasika: “Shrraac, shrraac”, eta horregatik, ikustea baino errazagoa gertatzen da kantuarengatik detektatzea. Baliteke eskinosoak ateratzen duen soinu hau zein gainerako korbidoen kantuak, gure iritziz negargarriak izatea, baina komunikatzeko gaitasun handia edukitzeaz gain, beste hegazti batzuen kantua imitatzeko abildadea dute. Eskinosoak adibidez, egun eta gaueko harrapari askoren kantua ederki egiten du eta erakutsiz gero, hitz batzuk errepikatzen ere ikas omen dezake.

Koloreari dagokionean, gure lagunaren definizioa ez da zuzena, eskinosoa, belea edota erroia ez bezala, ez baita beltza. Aitzitik, kolore deigarriko gorputz arre-gorriska du eta buztan, moko eta “biboteak” besterik ez ditu kolore beltzekoak. Kopeta eta kaskoan, berriz, luma gris eta ilunak ditu, eta haserretzen denean harro-harro jartzen ditu. Hegalak azkenik, distira zoragarria duten luma urdin eta beltzez apainduta ditu. Aipatutako lumajea, berdina da ar eta emeena, eta gazteenak argixeagoak diren arren, helduen antzekoak dira oso.

Bestalde, eskinosoa tamaina ertaineko hegaztia dugu. 34 cm inguruko luzera du eta 170 gramoko pisua, arin samarra duen tamainarekiko. Moko eta hanka sendoak ditu, eta begi urdinak. Hegan egiteko era berezia du; kolpeka egiten du, itxura baldar samarra erakusten duelarik.

Haziak, fruituak, zomorroak, ornodun txikiak, sarraskiak eta abar jaten dituenez, eskinosoa omniboroa dela esan dezakegu. Zuhaitzetan zein lurrean aurkitzen du janaria eta lurrean, beste korbido batzuk ez bezala, saltoka joaten da. Aipatu beharrekoa da animalia zuhur honek janaria gordetzeko ohitura duela. Ezkurrak eta bestelako fruituak ugari diren tenorean, batzuk lurrean edo enbor-zuloetan ezkutatzen ditu, eskasia dagoenean jan ahal izateko. Duen oroimen finari esker, gordetako fruituak gehienetan aurkitzea asmatzen duen arren, tarteka, batzuk utzitako zuloan bertan gelditzen dira eta honek, basoa berriztatzen laguntzen du.

Baso guztietan topa baldin badaiteke ere, harizti hezeak ditu hegazti honek gogokoen, eta oro har, Quercus generoko basoak. Dena den, pagadi eta oihan mistoetan ere espezie tipikoa eta ugaria da. Koniferoz birlandatutako lurraldeetan ere ageri da, baina arestian aipatutako basoetan baino kopuru txikiagoan.

Udaberrian ugaltzeko sena pizten zaie. Apirila-maiatza bitartean eta bikoteka elkartu ondoren, zuhaitz batean habia eraikitzen hasten dira, eta orokorki, ez oso goian. Honen egitura, adarrak eta lurra erabiliz osatzen dute, eta barrualdea ilez estaltzen dute. Bertan, emeak 3-7 arrautza berdeska erruten ditu eta gurasoek 18 bat egunez txitatu ondoren, eklosioa gertatzen da. 20 egun beranduago, txitoak habia uzteko moduan izaten dira. Urtean kumaldi bakarra atera ohi dute eskinosoek, baina lehen txitaldia zapuzten bazaie, bigarren bati ekiten diote lehenbailehen.

Eskinosoaren banaketa geografikoa zabala da Europan. Eskandinaviako iparraldean ezik, kontinente guztian bizi da; baita Asia eta ipar Afrikan ere. Iberian ere, basoa dagoen eskualde guztietako habiagile arrunta da. Euskal Herriari dagokionez, Nafar Erribera eta Arabar Errioxan ezik, leku guztietan ageri da, basoak estaltzen duen lurralde osoan alegia. Bestalde, kostatik Pirinioko goiko basoetaraino heltzen da eta esan bezala, gustukoen hosto-galkorreko basoak baditu ere, koniferoetan ere bizitzeko habitat aproposa aurkitzen du.

Negua iristen denean, inguruotako eskinosoak bertan gelditzen dira; hau da, ez dute migratzeko joerarik erakusten. Europako iparraldean ordea, urtearen arabera bertan gelditu, edota hegoalderantz jotzen dute. Elikadura eskasia dagoenean beraz, eskandinaviako eskinosoek hegoaldera migratu beharra izaten dute bizirik iraun ahal izateko.

Gainontzeko hegazti guztiek bezala, eskinosoak kontu handiz zaintzen du lumajea; izan ere, honetxek ematen baitio janzkera aproposa eta hegan egiteko aukera. Hori dela eta, denbora franko pasatu behar izaten du lumak garbitu, txukundu eta orrazten, baina horrez gain, eskinosoak badu zeregin hauetan aipatu beharreko beste ohitura bitxia:Txingurritegiak bisitatzen ditu. Formica generoko txingurritegietan pozik etzaten da, eta bertan, hegalak zabaldu eta lumak harrotzen ditu txingurriak luma-tartera sar dakizkion.

Hauek, edozein etsaiarekin egiten duten bezala, azido formikoa botatzen hasten zaizkio eta itxuraz, gustu handia ematen dio honek gure eskinosoari. Antza denez, azido formiko delako hau, intsektizida ona da eta jokaera horrek, beraz, lumak eta larruazaleko akain eta gainontzeko bizkarroiak hiltzen laguntzeko balio dio. Sistema bitxia basoko salatariarena!

Carlos Linneo, 1758

Espeziea: Garrulus glandarius 
Familia: korbidoak 
Ordena: paseriformeak 
Klasea: hegaztiak

El "gayo" (arrendajo)

DESCRIPCIÓN DE LA ESPECIE

El arrendajo es un ave un poco más pequeña que una paloma. Su identificación es fácil, ya que  sus alas tienen dos marcas de tonos azul turquesa con listas negras que la delatan rápidamente. Sus ojos son también de color azul, lo que le otorga una singular belleza.

Habita en bosques, en diferentes lugares, aunque la presencia de agua es común a los lugares de cría. También habita otras zonas como pequeñas arboledas, campos de frutales e incluso algunos jardines y parques urbanos.

Su dieta se basa preferentemente en semillas, tallos, insectos, frutos secos, gusanos e incluso pequeños roedores. Pero lo más curioso es que almacenan alimento para la temporada invernal -cuando escasea más la comida-. El arrendajo utiliza su pico para esconder entre la corteza de los árboles, entre las raíces o en el suelo las semillas, bellotas y otros frutos que ha ido capturando previamente. De esta forma se asegura una correcta alimentación en la época en que más escasea el alimento. Este hábito de esconder frutos, de los que luego olvida muchos, particularmente bellotas, le convierte en un importante agente reforestador natural de nuestros bosques. Se estima que una temporada un solo ejemplar es capaz de almacenar entre 4.500 y 5.000 bellotas (Cramp y Perrins, 1994, Vázquez, 1997), lo que puede dar idea de su papel en la regeneración natural de nuestros bosques.

Aunque el arrendajo es acusado de depredador de otras especies de aves, por lo que suele ser perseguido por el hombre, dos trabajos exhaustivos sobre la dieta del arrendajo en la Península Ibérica a lo largo del ciclo anual (Sanmiguel, 1983 y  Guitian, 1985) ponen de manifiesto que los vertebrados aparecen de forma excepcional entre los alimentos del arrendajo, lo que parece indicar tan sólo una utilización esporádica y oportunista de la captura de otras aves y nunca un hábito alimentario.

El arrendajo realiza una sola puesta anual de la que nacerán alrededor de cuatro o cinco polluelos. La puesta tendrá lugar en los meses primaverales de abril a junio. El nido estará situado preferentemente en la parte baja de la maleza aunque también puede situarlo a no demasiada altura en los árboles. Tanto el macho como la hembra participarán en la cría y alimentación de sus polluelos.

Su vuelo es bastante trabajoso. Pequeños planeos entre un batir lento de alas. No suele alcanzar excesiva altura. Se posa de rama en rama en pequeños trayectos hacia su objetivo.

Casi todas las aves acuden frecuentemente al agua a limpiar su plumaje para conservarlo en perfecto estado; esta labor la realiza también el arrendajo preferentemente a primera y a última hora del día. Una vez introducidas sus patas en la charca, introducen la cabeza y finalmente las alas realizando unas sacudidas fuertes a ambos lados, sin llegar a sumergir por completo su cuerpo de una vez, ya que podrían tener problemas para salir del agua.

El reclamo más habitual es un sonido ronco con tono alarmante, que parece dar la señal al resto del bosque cuando detecta nuestra presencia. Acompañado de este grito de alarma el arrendajo eriza el píleo.

Entre los enemigos naturales de los arrendajos se encuentran el azor (Accipiter gentiles) y el gavilán (Accipiter nisus). 

DATOS DE LA ESPECIE

• Longevidad: pueden vivir hasta 5 años.
• Peso: de 135 a 185 gramos.
• Envergadura: Con las alas abiertas pueden medir de 50 a 56 cm.
• Longitud: de 30 a 36 cm.
• Vida social: Vive en grupos reducidos.
• Fuente: http://www.sierradebaza.org/Fichas_fauna/00_Aves/06-10_arrendajo/arrendajo.htm

     Eskinosoaren banaketa (Euskal Herrian) ,

 kontserbazioa eta espezieen     arteko elkarrekintzak

Eskinosoaren banaketa baso inguruneekin estuki loturik dago. Ia Europa guztian hedaturik dagoen hegaztia da eta Euskal Herrian ia baso guztietan aurki daiteke. Nafarroa mendebaldean ez da batere ohikoa eta hegoaldean Iruñetik bera aurkitzea oso arraroa da.

Euskal Herrian eta Europako hegoaldean espezie sedentarioa den arren, Europa iparraldean bizi direnak hegoalderantz migratzen dute negu oso hotzak edota ezkur gutxiko udazkenak ematen direnean. Hainbat populaziok migrazio honetan Pirinioak igaro ditzakete, gainera.

Espezie honek oso banaketa eremu handia du, eta eremu osoko populazioen joera nagusia egonkortasuna da. Gainera, ez dira populazio isolatu txikiak eta haien habitatak baso zabalak dira, beraz, eskinosoak fragmentazio oso txikia jasaten du. Horregatik guztiagatik mehatxurik gabe sailkatuta dago mundu mailan.

Iberiar penintsulan 1.000.000 bikote inguru daudela estimatzen da eta, Europa osoan bezala, ez zaio beherako joerarik antzeman.

Ikerlari askoren ustez, eskinosoak miken (Pika pika) konpetentziaren arabera aukeratzen du bere habitata. Halere ez dago honi buruzko ikerketarik. Bestalde, eskinosoak landare askoren fruituak jaten dituenez zuhaitz eta zuhaixka askoren barreiapena ahalbidetzen du (gorostiak, huntzak...). Gainera, fruitu handiagoak dituzten espezieen kasuan (haritzak, pagoak...) eskinosoek pagotxak, ezkurrak eta abar hauek lurpean gordetzen ditu eta, horrela, depredaziotik babesten ditu.

http://www.euskalnatura.net/biodibertsitatea/animaliak/item/garrulus-glandarius       Egilea: Antton Alberdi eta Garikoitz Perurena

La información expuesta menciona las fuentes de origen. Y las imágenes han sido capturadas de Internet con fines meramente educativos e ilustrativos.

En el trayecto que hago desde la Playa La Arena (Zierbena) hasta el CEP Concha en el Valle de Carranza, donde abunda bastante,  lo veo con frecuencia. Sin embargo, en mi pueblo, Zierbena, solamente lo he visto en contadas ocasiones.